Masz nazwisko na „-ski”? To wcale nie znaczy, że jesteś ze szlachty.
Popularne przekonanie głosi, że wystarczy „szlachecko” brzmiące nazwisko, by domniemywać arystokratyczne pochodzenie. Faktycznie, nazwiska zakończone na „-ski” czy „-cki” były typowe dla polskiej szlachty. Najczęściej powstawały od nazw posiadłości – np. Dąbrowski od Dąbrowy, Sandomierski od Sandomierza czy Zamojski od Zamościa – i wskazywały na związek z konkretną miejscowością.
Ale uwaga – nie każde takie nazwisko oznaczało, że ktoś był właścicielem wsi. Czasami nazwisko pochodziło po prostu od miejsca urodzenia albo... od nazwiska pana, u którego się pracowało.
Kiedy chłop stawał się „szlachcicem”
W XIX wieku, szczególnie w okresie zaborów, wielu chłopów otrzymywało nazwiska od szlachciców, u których pracowali. Zdarzało się, że chłop pracujący u Potockiego otrzymywał nazwisko Potocki, choć nie miał z tym rodem nic wspólnego. Stąd wielu z nas może nosić szlachecko brzmiące nazwisko bez choćby kropli błękitnej krwi.
Nazwiska patronimiczne – od imion ojców – to kolejna popularna kategoria. Przykładami są: Janowski, Piotrowski, Tomaszewski. Takie formy nie wskazują na ziemiańskie pochodzenie, lecz są wynikiem procesu upowszechniania nazwisk wśród ludności wiejskiej.
Nazwiska przezwiskowe, zawodowe czy pochodzące od cech charakteru i wyglądu – takie jak Kruk, Bednarz, Kołodziej, Skowron – częściej kojarzone są z chłopstwem, ale i one mogły zostać przekształcone na bardziej „szlacheckie” przez dodanie końcówki „-ski” lub „-cki”. Przykładowo, osoby noszące nazwiska „Kowal” czy „Baran” mogła dodać do niego końcówkę „-ski”, tworząc „Kowalski” i „Baranowski”. To zabieg czysto wizerunkowy, szczególnie popularny w XIX wieku.
Jak sprawdzić swoje pochodzenie?
Pierwszym krokiem w odkrywaniu korzeni powinna być rozmowa z najstarszymi członkami rodziny. To oni często posiadają bezcenne informacje o przodkach i mogą wskazać, gdzie rozpocząć dalsze poszukiwania. Warto przy tej okazji zgromadzić domowe archiwum – akty urodzenia, małżeństwa, zgonu, metryki chrztu, świadectwa, kalendarze, listy czy pamiętniki. Równolegle dobrze jest poszerzyć wiedzę o historii regionu, w którym żyli nasi przodkowie, szczególnie z uwzględnieniem okresów zaborów, przesiedleń czy zmian granic po II wojnie światowej. Pomocne mogą być także archiwa państwowe i kościelne – księgi parafialne, spisy ludności, akta sądowe czy wojskowe. Dużą część z tych zasobów można przeszukiwać online dzięki cyfrowym bazom, takim jak Szukaj w Archiwach czy Genealogia w Archiwach. Dodatkowym narzędziem może być słownik nazwisk stworzony przez Instytut Języka Polskiego PAN, który umożliwia poznanie etymologii nazwiska oraz jego występowania geograficznego.
Szlachcic czy chłop – co z tego?
Jak podkreślają eksperci, nawet jeśli twoje nazwisko brzmi „szlachecko”, to nie oznacza automatycznie rodowodu z herbem. Z drugiej strony, chłopskie pochodzenie to nie powód do wstydu – to część bogatej historii Polski, którą warto znać.
Badania genealogiczne to nie tylko próba przypisania sobie tytułu. To szansa na poznanie ludzi, którzy z pokolenia na pokolenie budowali naszą tożsamość – niezależnie od tego, jak się nazywali.
